Το πρόβλημα, η ιδέα, η αναγκαιότητα εύρεσης λύσης & η συμβολή στην προστασία του περιβάλλοντος και την κλιματική αλλαγή

Στο νομό Μαγνησίας η παραγωγή φυτών γαρδένιας γίνεται σε θερμοκήπια που καταλαμβάνουν περίπου το 35% των θερμοκηπιακών εκτάσεων του νομού, τμήμα του οποίου ανήκει στις ευπρόσβλητες από νιτρορύπανση ζώνες (Οδηγία 91/676/ΕΟΚ). Ένα σημαντικό μέρος των εισροών (νερό, λιπάσματα, ενέργεια) στα 4 μεγαλύτερα θερμοκήπια του νομού, τα οποία έχουν έκταση περίπου 100 στρ., μπορεί να εξοικονομηθεί με ορθολογική άρδευση, λίπανση και διαχείριση της καλλιέργειας, περιορίζοντας τις εκροές και τον κίνδυνο μόλυνσης των υπόγειων και των επιφανειακών υδάτων, καθώς και των παράκτιων–ευαίσθητων περιοχών του Παγασητικού με τις οποίες γειτνιάζουν.

Στο παρόν Σχέδιο Δράσης προτείνεται η χρήση σύγχρονης τεχνολογίας απομακρυσμένης επιτήρησης και υποστήριξης της καλλιέργειας:

• α) για τον καθορισμό των πραγματικών αναγκών σε νερό, λιπάσματα και φυτοφάρμακα καθώς μόνο έπειτα από την εκτίμησή τους μπορεί να διασφαλιστεί η βέλτιστη διαχείριση και η μέγιστη προστασία του περιβάλλοντος και
• β) η άμεση ενημέρωση των παραγωγών για την εκτέλεση των απαραίτητων ενεργειών.

Με την εφαρμογή των παραπάνω επιχειρείται:

1. ο περιορισμός των ενεργειακών εισροών,
2. η αναστολή της περαιτέρω υποβάθμισης της ποιότητας των επιφανειακών και υπόγειων νερών και
3. ο περιορισμός των εκπομπών CO₂.

Ταυτόχρονα θα υιοθετηθεί από τους παραγωγούς ένας φιλικότερος προς το περιβάλλον τρόπος διαχείρισης της καλλιέργειας, θα περιοριστεί το κόστος παραγωγής και θα καταστεί το προϊόν περισσότερο ανταγωνιστικό.

Προσέγγιση

Περιγραφή των βασικών ενεργειών που αναμένεται να υλοποιηθούν.

Η επίλυση του προβλήματος που σχετίζεται με την υποβάθμιση του περιβάλλοντος και την προστασία των φυσικών πόρων στην περιοχή εγκατάστασης των θερμοκηπίων θα επιχειρηθεί:

1. με την ορθολογική χρήση νερού, αγροχημικών και ενέργειας που απαιτούνται για την παραγωγή των φυτών
2. με την γρήγορη ενημέρωση των παραγωγών για την προτεινόμενη στρατηγική διαχείρισης ώστε να επιτευχθεί η μέγιστη αποτελεσματικότητα και
3. με την εκπαίδευση των παραγωγών σε φιλικότερες προς το περιβάλλον τεχνικές διαχείρισης και τη δημιουργία πρότυπων προς μίμηση.

Βασικό μέρος της φιλοσοφίας για την επίλυση του προβλήματος αποτελεί η παρότρυνση για επενδύσεις σε τεχνολογίες και σε συνεργασίες που διασφαλίζουν ταυτόχρονα την αύξηση της παραγωγής και την προστασία του περιβάλλοντος.

Οι ενέργειες που θα πραγματοποιηθούν για την υλοποίηση των παραπάνω θα αφορούν:

1. την εγκατάσταση εξοπλισμού ώστε να είναι δυνατή η λήψη των απαραίτητων μετρήσεων σε πραγματικό χρόνο,
2. την ανάπτυξη ενός λογισμικού εκτίμησης των πραγματικών αναγκών της καλλιέργειας αξιοποιώντας τις παραπάνω μετρήσεις και τα αποτελέσματα της διεθνούς έρευνας,
3. την ανάπτυξη από εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό μιας βέλτιστης και επικαιροποιημένης στρατηγικής διαχείρισης σύμφωνα με αποτελέσματα του λογισμικού
4. τη δημιουργία ενός δικτύου άμεσης ενημέρωσης των παραγωγών για την εφαρμογή της στρατηγικής διαχείρισης,
5. τη δημιουργία μιας βάσεως δεδομένων και
6. την ανάπτυξη δράσεων διάχυσης, εκπαίδευσης, ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης άλλων παραγωγών και επιστημόνων.

Η σημαντικότητα & το εύρος του προβλήματος

Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής

Η εγγύτητα των θερμοκηπιακών μονάδων που εντάσσονται στο Σχέδιο Δράσης σε ευπρόσβλητες παράκτιες περιοχές του Παγασητικού, μεγιστοποιεί τον κίνδυνο μόλυνσης τους. Σύμφωνα με την έκθεση περιβαλλοντικών επιπτώσεων του ΟΟΣΑ (2009) απαιτείται εντατικοποίηση των προσπαθειών για μείωση των χημικών στην περιοχή. Παράλληλα οι αυξημένες ανάγκες σε νερό και σε θέρμανση οδηγούν:

• α) σε υπεράντληση των γεωτρήσεων μεγιστοποιώντας τον κίνδυνο εισροής θαλασσινού νερού στον υδροφόρο ορίζοντα και
• β) σημαντικές εκπομπές CO₂ λόγω της καύσης στερεών και υγρών καυσίμων για μεγάλες περιόδους του έτους.

Ταυτόχρονα, οι απορροές των θερμοκηπίων, οι οποίες είναι σημαντικά επιφορτισμένες με λιπάσματα και φυτοπροστατευτικές ουσίες (κυρίως λόγω των προληπτικών ψεκασμών και της υπερλίπανσης που δέχονται οι ανθοκομικές καλλιέργειες), προκαλούν σοβαρή και ταχύτατη μόλυνση των επιφανειακών αλλά κυρίως των υπόγειων υδάτων, που στα ανατολικά του νομού, όπου είναι εγκατεστημένα τα θερμοκήπια, βρίσκονται σε μικρό βάθος.

Αναμενόμενα αποτελέσματα

Το προτεινόμενο έργο θα συμβάλλει:

• Στον περιορισμό τις ρύπανσης των επιφανειακών και των υπόγειων υδάτων, σε μια περιοχή όπου παράγονται πολλά βρώσιμα προϊόντα (λαχανικά και φρούτα) και αντλούνται σημαντικές ποσότητες νερού για υδροδότηση δημοτικών διαμερισμάτων.
• Στον περιορισμό της ρύπανσης των ακτών του Παγασητικού κόλπου στις οποίες υπάρχει έντονη τουριστική δραστηριότητα.
• Στη μειωμένη κατανάλωση καυσίμων και κατά συνέπεια στη μείωση των εκπομπών CO2.
• Στη βελτίωση της παραγωγής μέσω της καλύτερης διαχείρισης της άρδευσης και των παραμέτρων του περιβάλλοντος στο οποίο αναπτύσσονται τα φυτά.
• Στην αειφορική παραγωγή ποιοτικών προϊόντων μέσα από επενδύσεις που στοχεύουν ταυτόχρονα στην αύξηση της παραγωγής, βελτίωση της ποιότητας του τελικού προϊόντος και την προστασία του περιβάλλοντος, καθώς και στη μεταφορά της σχετικής τεχνογνωσίας σε άλλους παραγωγούς της περιοχής.
• Στην ευαισθητοποίηση των παραγωγών σε θέματα περιβάλλοντος.
• Στη μείωση των εισροών και του κόστους παραγωγής και στην αύξηση της ανταγωνιστικότητας των προϊόντων.
• Στην επιβεβαίωση της τήρησης του Κώδικα Ορθής Γεωργικής Πρακτικής.

Καινοτομικά στοιχεία της πρότασης

Καινοτομίες της παρούσας πρότασης αποτελούν:

• Η χρήση ενός συστήματος με πολύ μικρό κόστος και κατανάλωση ενέργειας για την καταγραφή των τιμών των κλιματικών παραμέτρων, ώστε να αποτελέσει κίνητρο για επένδυση στην αειφορική διαχείριση.
• Η εκτίμηση σε πραγματικό χρόνο των αναγκών των φυτών σε νερό και σε θρεπτικά στοιχεία με χρήση κατάλληλων μαθηματικών μοντέλων, καθώς και η άμεση δημιουργία μιας επικαιροποιημένης στρατηγικής διαχείρισης της καλλιέργειας η οποία θα αναπτύσσεται μέσα από ειδικό λογισμικό.
• Η συνεκτίμηση του οικολογικού αποτυπώματος της προβλεπόμενης παρέμβασης διαχείρισης της καλλιέργειας.
• Η συμβολή εξειδικευμένου επιστημονικού προσωπικού στη διαχείριση των θερμοκηπιακών μονάδων χωρίς να απαιτείται η μετακίνησή τους και η φυσική τους παρουσία στο θερμοκήπιο.
• Η χρήση σύγχρονων τεχνολογιών για άμεση ενημέρωση των παραγωγών και επίλυση του προβλήματος.

Έρευνα που έχει ήδη διεξαχθεί

Επιστημονικές δημοσιεύσεις, πηγές χρηματοδότησης

Έχει διεξαχθεί έρευνα από τον Συντονιστή Φορέα της παρούσας Δράσης στα πλαίσια των παρακάτω εθνικών και ευρωπαϊκών προγραμμάτων ως εξής:

1. Χρηματοδότηση από την Επιτροπή Ερευνών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (94/12-03-2010) για έρευνα στην οποία μελετήθηκε η χρήση φιλικών προς το περιβάλλον τεχνικών για την παραγωγή φυτών γαρδένιας, καθώς και έρευνα που αφορούσε τη χρήση δικτύων σκίασης για την εξοικονόμηση νερού στην παραπάνω καλλιέργεια (Lykas et al., 2008, Lykas & Katsoulas, 2011).
2. Στα πλαίσια του προγράμματος «Organic-PLUS-Pathways to phase-out contentious inputs from organic agriculture in Europe» και φορέα χρηματοδότησης την Ε.Ε (Horizon 2020 Call ID: H2020-SFS-2017-2), είναι σε εξέλιξη η μελέτη που αφορά τη χρήση οργανικών παραπροϊόντων ως υπόστρωμα της καλλιέργειας γαρδένιας.
3. Στα πλαίσια του προγράμματος «Floriculture Mediterranean: Innovative actions for public and private network FlorMed» με φορέα χρηματοδότησης την Ευρωπαϊκή Ένωση μελετήθηκε η μείωση εισροών σε συνδυασμό με την παραγωγή ποιοτικών προϊόντων.

Επίσης σε διεθνές επίπεδο έχουν γίνει μελέτες που αφορούν την εκτίμηση της διαπνοής και τις πραγματικές ανάγκες των φυτών σε νερό (Baille et. al.,1994a; Baille et. al.,1994b, Bayer et al.,2011). Μέρος της έρευνας χρηματοδοτήθηκε από το USDA-NIFA-SCRI award no. 2009-51181-05768 και τα αποτελέσματα χρησιμοποιήθηκαν για να βελτιώσουν την άρδευση της καλλιέργειας οδηγώντας σε εξοικονόμηση νερού.

Περιοχή εστίασης του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης 2014-2020 στην οποία εμπίπτει το Σχέδιο Δράσης

4Β: Βελτίωση της διαχείρισης των υδάτων, συμπεριλαμβανομένης της διαχείρισης των λιπασμάτων και των φυτοφαρμάκων.

Αιτιολόγηση

Η αλόγιστη χρήση νερού και λιπασμάτων έχει οδηγήσει σε υποβάθμιση του υδροφόρου ορίζοντα της περιοχής της Μαγνησίας (αύξηση των νιτρικών) σύμφωνα με την έκθεση του ΥΠΕΚΑ (Φεβρουάριος, 2012). Ήδη στην περιοχή του Αλμυρού υλοποιείται πρόγραμμα της Δράσης 10.1.4 με τίτλο «Μείωση της ρύπανσης νερού από γεωργική δραστηριότητα». Το Σχέδιο Δράσης έχει σαν κύριο στόχο τον πλήρη έλεγχο χρήσης του νερού με μικρού κόστους εξοπλισμό και με αυτοματοποιημένες διαδικασίες οι οποίες θα έχουν σαν αποτέλεσμα τη μείωση του κόστους για τους παραγωγούς σε λιπάσματα, φυτοφάρμακα και χρήση ενέργειας. Επομένως θα υπάρξει ισχυρό κίνητρο εφαρμογής των κανόνων που θα τεθούν για τη διαχείριση της καλλιέργειας καθώς τα προϊόντα τους θα αποκτήσουν μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία. Σαν αποτέλεσμα όλων αυτών θα είναι μια σαφής μείωση στην απόρριψη χημικών ουσιών στον υδροφόρο ορίζοντα και στην κατανάλωση νερού για τις ανάγκες των καλλιεργειών.

Αφορμή για την επιλογή του θέματος

Περιοχή ευπρόσβλητη στα νιτρικά και είναι συμβατή με το αντίστοιχο σχέδιο δράσης.

Τεκμηρίωση της συμβολής του Σχεδίου Δράσης στην αντιμετώπιση του θέματος

Στόχος του Σχεδίου Δράσης είναι η αντιμετώπιση του προβλήματος της ευρύτερης περιοχής της Μαγνησίας η οποία ανήκει στις ευπρόσβλητες ζώνες από νιτρορύπανση στην Ελλάδα, σύμφωνα με τα κριτήρια της Οδηγίας 91/676/ΕΟΚ, με χρήση σύγχρονης τεχνολογίας μικρού κόστους για απομακρυσμένη υποστήριξη των καλλιεργειών η οποία μπορεί εύκολα να εφαρμοστεί στην πράξη. Τα αποτελέσματα της δράσης θα ξεκινήσουν να διαφαίνονται άμεσα καθώς η μείωση σε χρήση νερού, λιπασμάτων και ενέργειας θα επιτευχθεί από τη στιγμή της εγκατάστασης των συστημάτων παρακολούθησης στο θερμοκήπιο.

Προηγούμενη κοινή δραστηριότητα μεταξύ των μελών της Επιχειρησιακής Ομάδας

Ο Συντονιστής του έργου και οι παραγωγοί που συμμετέχουν στο Σχέδιο Δράσης έχουν συνεργαστεί στο παρελθόν σε παρεμφερή προγράμματα τα οποία αφορούν στη βελτιστοποίηση της τεχνικής διαχείρισης της καλλιέργειας γαρδένιας με εφαρμογή καινοτόμων συστημάτων και φωτοεκλεκτικών υλικών κάλυψης θερμοκηπίων για περιορισμό των χημικών. Επιπλέον αποτέλεσμα της συνεργασίας ήταν η εφαρμογή αυτών των υλικών που οδήγησε στην εξοικονόμηση ενέργειας λόγω μειωμένων αναγκών ενέργειας για ψύξη και θέρμανση των θερμοκηπίων.